ನವದೆಹಲಿ, 25 ಅಕ್ಟೋಬರ್ (ಹಿ.ಸ.) :

ಲೇಖಕರು : ಡಾ. ಆರ್. ಬಾಲಶಂಕರ

ಮಾಜಿ ಸಂಪಾದಕ, ಆರ್ಗನೈಸರ್

ಪ್ರಸ್ತುತ: ಭಾರತೀಯ ಜನತಾ ಪಕ್ಷದ ತರಬೇತಿ ಮತ್ತು ಪ್ರಕಟಣಾ ವಿಭಾಗದ ಸದಸ್ಯ

ಭಾರತದ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಜೀವನದ ಕೇಂದ್ರ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಇಂದು ಆರ್‌ಎಸ್‌ಎಸ್‌ (ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸ್ವಯಂಸೇವಕ ಸಂಘ) ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿರುವುದು ಒಂದು ವಿಶಿಷ್ಟ ಅಚ್ಚರಿಯ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ. ಪ್ರಚಾರದಿಂದ ಸಂಪೂರ್ಣ ದೂರ ಉಳಿದು, ತನ್ನ ಅಸ್ತಿತ್ವದ ಮೊದಲ 25 ವರ್ಷಗಳವರೆಗೆ ಯಾವುದೇ ಪ್ರಕಟಣೆ ನಡೆಸದೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿದ ಸಂಘವು ಇಂದಿನ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ದೇಶದ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಚಿಂತನೆಗೆ ಪ್ರಮುಖ ದಿಕ್ಕು ತೋರಿಸುತ್ತಿದೆ.

ಬಾಯಿಂದ ಬಾಯಿಗೆ ಪ್ರಚಾರದಿಂದ ಆರಂಭ

ಸಂಘದ ಸಂಸ್ಥಾಪಕ ಡಾ. ಕೇಶವ ಬಲಿರಾಮ ಹೆಡ್ಗೆವಾರ್‌ ಅವರು “ಸಂಘದ ಕೆಲಸವೇ ಅದರ ಪ್ರಚಾರವಾಗಿರಬೇಕು, ಅದಕ್ಕಾಗಿ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಪ್ರಚಾರದ ಅಗತ್ಯವಿಲ್ಲ” ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದರು. 1925ರ ವಿಜಯದಶಮಿಯ ದಿನ ಹುಟ್ಟಿದ ಸಂಘವು ಸುಮಾರು 25 ವರ್ಷಗಳವರೆ ಗೆ ಯಾವುದೇ ಪತ್ರಿಕೆ ಅಥವಾ ಪ್ರಕಟಣೆ ಹೊಂದಿರಲಿಲ್ಲ. ಪ್ರಾರಂಭಿಕ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಸಂಘದ ಕಾರ್ಯಗಳು ಬಾಯಿಂದ ಬಾಯಿಗೆ ಪ್ರಚಾರದ ಮೂಲಕವೇ ಹರಡುತ್ತಿದ್ದವು. ಕಾರ್ಯಕರ್ತರು (ಪ್ರಚಾರಕರು) ಸಂಘದ ಸಿದ್ಧಾಂತ, ಶಿಸ್ತಿನ ವಿಧಾನ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಚಿಂತನೆಗಳನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಿಪರವಾಗಿ ಹಂಚಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದರು.

ಸ್ವತಃನಿರೂಪಣೆಯ ಅವಶ್ಯಕತೆ

ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯೋತ್ತರ ಕಾಲದಲ್ಲಿ, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಮಹಾತ್ಮ ಗಾಂಧಿಜಿಯ ಹತ್ಯೆಯ ನಂತರ ಸಂಘದ ವಿರುದ್ಧ ಹಲವಾರು ಸುಳ್ಳು ಪ್ರಚಾರಗಳು ನಡೆದವು. ಈ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಸಂಘವು ತನ್ನ ತತ್ತ್ವ, ನಿಷ್ಠೆ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಉದ್ದೇಶಗಳನ್ನು ಜನತೆಗೆ ವಿವರಿಸುವ ಅಗತ್ಯ ಎದುರಿಸಿತು. ರಾಷ್ಟ್ರಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಸಂಘದ ಪ್ರಭಾವ ವಿಸ್ತರಿಸಿದಂತೆ ಅದರ ಕೆಲಸದ ಕುರಿತಾಗಿ ಸ್ಪಷ್ಟವಾದ ಅಭಿಪ್ರಾಯವನ್ನು ಜನಸಾಮಾನ್ಯರಿಗೆ ತಲುಪಿಸುವ ಅಗತ್ಯ ಹೆಚ್ಚಿತು.

ಪ್ರಚಾರ ವಲಯದ ಹುಟ್ಟು

ಮಾಧ್ಯಮದ ಬಹುಭಾಗವು ಸಂಘದ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳಿಗೆ ಸಹಾನುಭೂತಿ ತೋರದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಸಂಘವು ತನ್ನದೇ ಪ್ರಕಟಣೆಗಳ ಮಾರ್ಗವನ್ನು ಆಯ್ಕೆಮಾಡಿತು. ರಾಜಕೀಯ, ಕಾರ್ಮಿಕ, ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿ ಹಾಗೂ ವಿದೇಶೀಯ ಭಾರತೀಯರ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳೆಡೆಗೆ ಸಂಘದ ವ್ಯಾಪ್ತಿ ವಿಸ್ತರಿಸಲಾಯಿತು. ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಪಂಡಿತ ದೀನ್‌ದಯಾಳ ಉಪಾಧ್ಯಾಯ, ಅಟಲ್ ಬಿಹಾರಿ ವಾಜಪೇಯಿ, ಎಲ್‌.ಕೆ. ಅಡ್ವಾಣಿ ಮೊದಲಾದವರು ಸಂಘದ ಪತ್ರಿಕೆಗಳ ಸಂಪಾದಕರಾಗಿ ತಮ್ಮ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಜೀವನವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು.

ಸಂಘದ ಗುರುಜಿ ಗೋಲ್ವಾಲ್ಕರ್ ಒಬ್ಬ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಲೇಖಕರೂ ವಾಗ್ಮಿಗಳೂ ಆಗಿದ್ದರು. ಸಂಘದಿಂದ ಪಿ. ಪರಮೇಶ್ವರನ್, ಕೆ.ಆರ್. ಮಲ್ಕಾನಿ, ಹಚ್‌.ವಿ. ಶೇಷಾದ್ರಿ, ಎಸ್‌. ಗುರುಮೂರ್ತಿ, ರಾಮಮಾಧವ್, ದೀನನಾಥ ಮಿಶ್ರಾ, ಸುನೀಲ್ ಅಂಬೇಕರ್, ಜೆ. ನಂದಕುಮಾರ್ ಮೊದಲಾದ ಅನೇಕ ಪತ್ರಕರ್ತರು ರೂಪುಗೊಂಡರು.

ಸಂಘದ ಪ್ರಕಟಣಾ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ

ಪ್ರಸ್ತುತ ಪ್ರಜ್ಞಾ ಪ್ರವಾ ಸಂಘಟನೆಯ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿರುವ ಜೆ. ನಂದಕುಮಾರ್ ಅವರ ಮಾಹಿತಿಯ ಪ್ರಕಾರ, ಸಂಘದಡಿ ಇಂದಿಗೆ 15 ಮಾಸಪತ್ರಿಕೆಗಳು ಹಾಗೂ ವಾರಪತ್ರಿಕೆಗಳು, 39 ಜಾಗರಣ ಪತ್ರಿಕೆಗಳು, 4 ದೈನಿಕಗಳು ಹಾಗೂ 18 ಪ್ರಕಟಣಾ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿವೆ. ಜೊತೆಗೆ ಜನಂ ಎಂಬ ಟಿವಿ ನ್ಯೂಸ್‌ ಚಾನೆಲ್‌ ಸಹ ಸಂಘದ ಚಟುವಟಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಭಾಗವಾಗಿದೆ.

ನಂದಕುಮಾರ್ ಹೇಳುವಂತೆ:

“ಸಂಘವು ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕವಾಗಿ ಪ್ರಚಾರದಿಂದ ದೂರ ಉಳಿದ ಸಂಸ್ಥೆ. ಆದರೆ ಅದರ ವಿರುದ್ಧ ನಿರಂತರ ನಡೆಯುತ್ತಿದ್ದ ನಕಾರಾತ್ಮಕ ಪ್ರಚಾರಕ್ಕೆ ಪ್ರತಿಯಾಗಿ ಸಂಘವು ಪ್ರಚಾರ ವಿಭಾಗವನ್ನು ರಚಿಸಿತು. ಇದು ಸಂಘದ ಮೂಲ ನೀತಿಯಲ್ಲಿ ಬದಲಾವಣೆ ಅಲ್ಲ, ಆದರೆ ರಾಷ್ಟ್ರ ಹಿತಾರ್ಥದಲ್ಲಿ ನಿಜವಾದ ದೃಷ್ಟಿಕೋನವನ್ನು ಜನರ ಮುಂದೆ ತರುವುದು ಎಂಬುದು ಅದರ ಉದ್ದೇಶ.”

ದೇಶವ್ಯಾಪಿ ಪ್ರಭಾವ

ಇಂದು ಆರ್‌ಎಸ್‌ಎಸ್‌ ಭಾರತೀಯ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಚರ್ಚೆಯಲ್ಲಿ ಅಗ್ರ ಸ್ಥಾನ ಪಡೆದಿದ್ದು, ಭಾರತದ ಚಿಂತನೆಯ ಶೈಲಿಯನ್ನೇ ಬದಲಿಸಿದೆ ಎನ್ನಬಹುದು. ಪ್ರಚಾರ ವಿಭಾಗವು ದೈನಿಕ ಪತ್ರಿಕೆಗಳು, ಟಿವಿ ಚಾನೆಲ್‌ಗಳು, ವಾರಪತ್ರಿಕೆಗಳು, ಮಾಸಪತ್ರಿಕೆಗಳು, ಸಾಮಾಜಿಕ ಮಾಧ್ಯಮಗಳ ತನಕ ತಲುಪಿದೆ. ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಪ್ರಾಂತ್ಯದಲ್ಲಿಯೂ ಸಂಘ ಸಂಬಂಧಿತ ಪ್ರಕಟಣೆಗಳು ಇವೆ.

ಸರ್ ಸಂಘ ಚಾಲಕ ಮೋಹನ್ ಭಾಗವತ್‌ ಅವರ ಮಾತು ಪ್ರಸ್ತುತ:

ಸಂಘವು ನೇರವಾಗಿ ಏನನ್ನೂ ಮಾಡುವುದಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಸ್ವಯಂಸೇವಕರು ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿಯೂ ಹಾದಿ ಹುಡುಕುತ್ತಾರೆ.

ಪಂಚಜನ್ಯ ಮತ್ತು ಆರ್ಗನೈಸರ್‌ನಿಂದ ಪ್ರಾರಂಭ

ಸಂಘದ ಮೊದಲ ಅಧಿಕೃತ ಪ್ರಕಟಣೆಗಳು 1940ರ ದಶಕದ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಉದಯಿಸಿದವು — ಪಂಚಜನ್ಯ (ಹಿಂದಿಯಲ್ಲಿ, ಲಖ್ನೌದಿಂದ) ಮತ್ತು ಆರ್ಗನೈಸರ್ (ಇಂಗ್ಲಿಷಿನಲ್ಲಿ, ದೆಹಲಿಯಿಂದ). ನಂತರ ಪ್ರಾಂತ್ಯವಾರು ಭಾಷೆಗಳಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಪತ್ರಿಕೆಗಳು ಹುಟ್ಟಿಕೊಂಡುವು. ಇಂದು ಸಂಘದ ಪ್ರಕಟಣೆಗಳ ಒಟ್ಟು ವಿತರಣೆ ಸುಮಾರು 20 ಲಕ್ಷ ಪ್ರತಿಗಳು ಎನ್ನಲಾಗಿದೆ.

ಮುದ್ರಿತ ಮಾಧ್ಯಮದ ಓದುಗರ ಸಂಖ್ಯೆ ಕುಸಿಯುತ್ತಿರುವ ಈ ಯುಗದಲ್ಲೂ ಸಂಘದ ಪತ್ರಿಕೆಗಳು ತಮ್ಮ ಓದುಗರನ್ನು ಕಾಪಾಡಿಕೊಂಡಿವೆ. ಮಲಯಾಳಂನ ಕೆಸರಿ ವೀಕ್ಲಿ ತನ್ನದೇ ಚಂದಾದಾರಿಕೆಯಿಂದ 1 ಲಕ್ಷಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಓದುಗರನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಬಹುತೇಕ ಪ್ರಕಟಣೆಗಳು ಆನ್‍ಲೈನ್ ಆವೃತ್ತಿಯನ್ನೂ ಹೊಂದಿದ್ದು, ವಿಶ್ವದಾದ್ಯಂತ ಕಾರ್ಯಕರ್ತರಿಗೆ ತಲುಪುತ್ತಿವೆ.

ತಡೆಗಳು ಮತ್ತು ಪುನರುತ್ಥಾನ

ಆರ್‌ಎಸ್‌ಎಸ್‌ಗೆ ಮೂರು ಬಾರಿ ನಿಷೇಧ ವಿಧಿಸಲಾದ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟಣೆಗಳಿಗೂ ನಿಷೇಧ ಹೇರಲಾಯಿತು. ಆದರೆ ಪ್ರತೀ ಬಾರಿ ನಿಷೇಧ ತೆಗೆದ ನಂತರ ಅವು ಪುನಃ ಬಲವಾಗಿ ಉದಯಿಸಿದವು. ಬಹುತೇಕ ಪತ್ರಿಕೆಗಳು ಖಾಸಗಿ ಅಥವಾ ಪಬ್ಲಿಕ್‌ ಲಿಮಿಟೆಡ್‌ ಕಂಪನಿಗಳ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿದ್ದು, ಲಾಭಕ್ಕಿಂತ ಸಾಮಾಜಿಕ ಉದ್ದೇಶವೇ ಮುಖ್ಯ. ಬಿಜೆಪಿ ಸರ್ಕಾರಗಳಿಂದ ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಜಾಹೀರಾತು ಸಹಾಯ ದೊರಕುತ್ತದೆ; ಆದರೆ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ಸು ಅಥವಾ ಇತರ ಪಕ್ಷಗಳ ಆಡಳಿತದ ವೇಳೆ ಅದು ಕಾಣಿಸದು.

ಎಡಪಂಥೀಯ ಮತ್ತು ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಮಾಧ್ಯಮದ ವಿರುದ್ಧದ ಹೋಲಿಕೆ

ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಾನಂತರ ಹಲವು ದಶಕಗಳವರೆಗೆ ಭಾರತದ ಮಾಧ್ಯಮ ವಲಯವನ್ನು ಎಡಪಂಥೀಯ ಹಾಗೂ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್‌ಪರ ಪತ್ರಿಕೆಗಳು ಆಳುತ್ತಿವೆ. ಪೇಟ್ರಿಯಟ್, ಲಿಂಕ್, ಜನಶಕ್ತಿ ಪತ್ರಿಕಾ, ದೇಶാഭಿಮನಿ, ಜನಯುಗಮ್, ಪೀಪಲ್ಸ್ ಡೆಮಾಕ್ರಸಿ ಮುಂತಾದ ಎಡಪಂಥೀಯ ಪತ್ರಿಕೆಗಳಿಗೆ ಸೋವಿಯತ್‌ ಯೂನಿಯನ್ ಮತ್ತು ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರದಿಂದ ದೊಡ್ಡ ಪ್ರಮಾಣದ ನೆರವು ದೊರೆಯುತ್ತಿತ್ತು. ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಪಕ್ಷವೂ ತನ್ನ ನ್ಯಾಷನಲ್ ಹೆರಾಲ್ಡ್, ನವಜೀವನ್, ಕೌಮಿ , ವೀಕ್ಷಣಂ, ಜೈ ಹಿಂದ್ ಟಿವಿ ಮೊದಲಾದ ಪ್ರಕಟಣೆಗಳ ಮೂಲಕ ಪ್ರಚಾರ ಮಾಡುತ್ತಿತ್ತು. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಬಹುತೇಕ ಇಂದು ನಶಿಸಿವೆ.

ಇದಕ್ಕೆ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿ, ಆರ್‌ಎಸ್‌ಎಸ್‌ ಪ್ರಕಟಣೆಗಳು ಸರ್ಕಾರದ ಸಹಾಯವಿಲ್ಲದೆ ತಮ್ಮ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಯನ್ನು ಸ್ವಾವಲಂಬಿಯಾಗಿ ಮುಂದುವರಿಸುತ್ತಿವೆ. ಕಾರ್ಯಕರ್ತರ ಕೊಡುಗೆ ಮತ್ತು ನಿಷ್ಠೆಯೇ ಇದರ ಆಧಾರ.

ತುರ್ತು ಪರಿಸ್ಥಿತಿ ಯುಗದ ಹೋರಾಟ

1975ರ ತುರ್ತು ಪರಿಸ್ಥಿತಿಗೆ (ಎಮರ್ಜೆನ್ಸಿ) ಮೊದಲು, ಭಾರತ ಪ್ರಕಾಶನ್ ಸಂಸ್ಥೆಯು ದಿ ಮಾದರ್‌ಲ್ಯಾಂಡ್ ಎಂಬ ಇಂಗ್ಲಿಷ್ ದೈನಿಕವನ್ನು ಆರಂಭಿಸಿತ್ತು. ಅದರ ಸಂಪಾದಕ ಕೆ.ಆರ್. ಮಲ್ಕಾನಿ ಅವರನ್ನು ತುರ್ತು ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ಬಂಧಿಸಲಾಯಿತು, ಪತ್ರಿಕೆಯ ಯಂತ್ರೋಪಕರಣಗಳು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲಾಯಿತು. ಆದರೂ ಸಂಘದ ಕಾರ್ಯಕರ್ತರು ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಗುಪ್ತ ಸಾಹಿತ್ಯವನ್ನು ದೇಶದಾದ್ಯಂತ ಹರಡಿದರು. ನಂತರ ಹಣಕಾಸಿನ ತೊಂದರೆಗಳಿಂದ ಮಾದರ್‌ಲ್ಯಾಂಡ್ ಪುನಃ ಆರಂಭವಾಗಲಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಆರ್ಗನೈಸರ್ ಮತ್ತು ಪಂಚಜನ್ಯ ಮತ್ತೆ ಪ್ರಭಾವದಿಂದ ಮುಂದುವರಿದವು.

ಜೆ.ಪಿ. ಚಳವಳಿಯ ಪ್ರಚಾರದಲ್ಲಿ ಈ ಪತ್ರಿಕೆಗಳು ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸಿದವು ಎನ್ನಲಾಗುತ್ತದೆ.

ಸಂಪಾದಕೀಯ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಮತ್ತು ಹೊಸ ತಲೆಮಾರಿನ ಪತ್ರಕರ್ತರು

ಸಂಘವು ನೇರವಾಗಿ ಯಾವುದೇ ಪತ್ರಿಕೆಯ ಸಂಪಾದಕೀಯ ನೀತಿಯಲ್ಲಿ ಹಸ್ತಕ್ಷೇಪ ಮಾಡುವುದಿಲ್ಲ. ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ಸಂಪಾದಕನಿಗೂ ಸಂಪೂರ್ಣ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯವಿದೆ. ಆರ್ಗನೈಸರ್ನ ಸಂಪಾದಕರಾಗಿದ್ದ ಡಾ. ಆರ್. ಬಾಲಶಂಕರ ಯಾವುದೇ ರಾಜಕೀಯ ಅಥವಾ ಸಂಘದ ಒತ್ತಡವನ್ನು ಅನುಭವಿಸಿಲ್ಲ ಎಂದು ಹೇಳಬಹುದು.

ಅಯೋಧ್ಯಾ ಚಳವಳಿಯು ಸಂಘದ ಮಾಧ್ಯಮ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳಿಗೂ ತಿರುವು ತಂದುಕೊಟ್ಟಿತು. ಹೊಸ ಪತ್ರಕರ್ತರು, ಸಾಮಾಜಿಕ ಮಾಧ್ಯಮ ಪ್ರಭಾವಿಗಳು, ಕಲಾವಿದರು ಈ ಹಾದಿಯಲ್ಲಿ ಬೆಳೆದರು. ಪ್ರಾಮಾಣಿಕತೆ ಮತ್ತು ಸಮರ್ಪಣೆಯಿಂದ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿರುವ ಕಾರಣದಿಂದಲೇ ಮುದ್ರಿತ ಮಾಧ್ಯಮದ ಕುಸಿತದ ಮಧ್ಯೆಯೂ ಸಂಘದ ಪ್ರಕಟಣೆಗಳು ಬಲವಾಗಿ ನಿಲ್ಲುತ್ತಿವೆ.

ಹಿಂದೂಸ್ತಾನ್ ಸಮಾಚಾರ್ / Rakesh Mahadevappa